همشهری آنلاین_ رابعه تیموری: لااقل ۹بار در کمپ‌های ترک اعتیاد بستری شده و بعد از ترخیص، مصرف موادمخدر را از سر گرفته است. مجید شب‌هایش را در حریم راه‌آهن تهران‌ـ اهواز به صبح می‌رساند. او می‌گوید: «در بعضی از کمپ‌های ترک اعتیاد طوری با من رفتار کردند که دیگر از ترک کردن و پا گذاشتن به آنها می‌ترسم. » ماجراهایی که در برخی از این کمپ‌ها بر مجید گذشته، کابوس‌هایی هستند که نمی‌تواند شاهد تکرار آنها باشد. این کمپ‌ها که معمولاً شهریه‌ای پایین‌تر از سایر مراکز ترک اعتیاد دارند، محل مراجعه بیماران معتاد به موادمخدر جنوب تهران هستند و فراوانی مراجعان‌شان سبب شده تعدادشان در این گوشه شهر رو به افزایش باشد. گزارش زیر درباره شرایط این کمپ‌ها و تأثیری است که بر روی گسترش اعتیاد در جنوب تهران داشته‌اند.
رضا، محسن و فرهاد ۳برادرند که همه آنها درد خماری و سختی‌های ترک اعتیاد را چشیده‌اند. محسن نزدیک به ۱۰ بار در کمپ‌های ترک اعتیاد اجباری و اختیاری مختلف بستری شده و پس از ورود به جامعه، دوباره مصرف مواد را از سر گرفته است. او می‌گوید: «در بعضی از کمپ‌هایی که من رفتم و اجباری بود، قوانین سفت و سختی وجود دارد و اگر بیماران پیروی نکنند، تنبیه و جریمه‌های وحشتناکی در انتظار آنهاست، مثلاً اگر کسی برای فرار از کمپ تلاش کند یا اختلاف او با هم اتاقی‌اش به دعوا و بی‌نظمی در کمپ کشیده شود، با او برخورد می‌شود. » تصویری که محسن از فضای فیزیکی برخی از کمپ‌های ترک اعتیاد جنوب تهران ترسیم می‌کند، خشن‌تر و غیرقابل تحمل‌تر از خانه‌های کلنگی است که در اطراف بزرگراه آزادگان به‌عنوان کمپ معتادان وجود دارد. او می‌گوید: «اتاق یکی از کمپ‌های اجباری و غیرمجاز که در آن بستری بودم، پر از ساس و شپش بود و فقط یک حمام برای استفاده ۳۰بیمار داشت. حیاط کمپ از یک اتاق ۲۰ مترمربعی کمتر بود و فضایی برای پیاده‌روی و هواخوری نداشتیم.»
محسن ترک اعتیاد با استفاده از ترامادول و متادون را هم در بعضی از کمپ‌های غیرمجاز تجربه کرده و می‌گوید: «در بعضی از این کمپ‌ها برای آرام کردن معتادان، به زور و خشونت متوسل نمی‌شوند و با استفاده از متادون و ترامادول این کار را می‌کنند. این مواد وابستگی و اعتیادی بیشتر از موادمخدر صنعتی دارد و در حالی که بیمار تمام رمق خود را برای کنار گذاشتن موادمخدر صرف کرده، بعد از ترخیص از کمپ باید برای ترک این داروها تلاش کند که خارج از توان آنهاست.» محسن انگیزه‌ای برای تغییر مسیر زندگی‌اش ندارد و می‌گوید: «بعد از حضور در چنین کمپ‌هایی افسردگی گرفتم و حالم خیلی بد شد. سرگرمی یا اتفاق نشاط‌آوری هم در زندگی‌ام وجود ندارد که جایگزین لذت مصرف موادمخدر شود.»
- شرط اول، داشتن میل و اراده
فرهاد مصرف موادمخدر را ترک کرده و چندسالی از پرهیز او می‌گذرد. تجربه بستری در کمپ‌های ترک اعتیاد را ندارد و در کنگره۶۰ که جمعیتی مردم‌نهاد است، مراحل پاک شدن خود را طی کرده است. او می‌گوید: «اگر بیمار با شرایط و قوانین کمپ‌ها سازگاری پیدا کند، می‌تواند دوره پاک شدن را به خوبی طی کند. برای معتادان متجاهر که مدت‌ها از غذای گرم و جای راحت محروم بوده‌اند، این مراکز حکم بهشت را دارد، اما برای پاک شدن باید قوانینی مانند نظم در امور روزمره خود را بپذیرند و عوارض جسمی محرومیت از موادمخدر را تحمل کنند. برادرم مانند اغلب معتادان به دلیل اینکه توسط خانواده و بدون رضایت خود به این مراکز سپرده شده یا به‌عنوان معتاد متجاهر به وسیله نیروی انتظامی در این کمپ‌ها اسکان داده شده، میل و اراده لازم برای پاک شدن را نداشته و شرایط این مکان‌ها را نتوانسته تحمل کند. » او ترک اعتیاد برادر دیگرش «رضا» را گواهی بر امکان پاک شدن در این مراکز می‌داند و می‌گوید: «رضا اعتیادش را در یکی از کمپ‌ها ترک کرد و حدود ۱۰سال از پاک شدنش می‌گذرد. او تشکیل خانواده داده و در کنار همسر و فرزندانش زندگی خوبی دارد. او به تشویق اطرافیانش تصمیم به ترک اعتیاد گرفت و چون قوانین کمپ را رعایت می‌کرد، دچار مشکل نشد و توانست به خوبی دوره سم‌زدایی را بگذراند. در آن کمپ مشاوران و روان‌شناسان خوبی کار می‌کردند که به بیماران روحیه و انگیزه می‌دادند.»
- پاک شدن با چاشنی عذاب و تحقیر
«مریم ثمینی» از فعالان اجتماعی است که در حوزه کاهش آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کند. تلاش برای حل مشکلات افرادی که سرنخ گره‌های زندگی‌شان به اعتیاد می‌رسد، سبب شده گذر ثمینی به کمپ‌های ترک اعتیاد متعددی بیفتد. او می‌گوید: «در بعضی از کمپ‌های ترک اعتیاد برای درمان معتادان از روش‌های حبس در اتاق و خشونت فیزیکی استفاده می‌کنند. بیماران در زمان ترک اعتیاد به دیدن و حضور اطرافیان‌شان نیاز دارند و ممکن است با دیدن یک دوست، آشنا یا عضو خانواده خود، آرامش روحی به دست آورند و انگیزه آنها برای گذراندن این دوره بیشتر شود، ولی این کمپ‌ها از دیدار بیماران و نزدیکان‌شان جلوگیری می‌کنند. بهانه این مراکز این است که در این دیدارها ممکن است موادمخدر به دست بیماران رسانده شود، درصورتی که می‌توانند با روش‌های دیگری از این معضل جلوگیری کنند. » ثمینی آزار روحی، دشنام و تحقیرهای مداوم بیماران توسط کارکنان کمپ‌های غیرمجاز را از رفتارهای معمول در برخی از این مراکز عنوان می‌کند و می‌گوید: «توجه و احترام در تغییر رفتار معتادان معجزه می‌کند، ولی آنها به این موضوع توجهی ندارند و باعث دلزدگی و فرار بیماران از کمپ می‌شوند. » او ادامه می‌دهد: «بیماران با قطع مصرف موادمخدر دچار اختلال در خواب و کابوس‌های شبانه می‌شوند و به مداخلات روان‌شناسی زیادی نیاز دارند، در حالی که بسیاری از صاحبان کمپ‌ها در مدارک لازم برای کسب مجوز نام یک روان‌شناس را ذکر می‌کنند، اما در کادر درمانی آنها روان‌شناسی وجود ندارد. موارد زیادی را شاهد بودم که بیماران مشکل جسمی داشتند و مسئولان بعضی از کمپ‌ها به دلیل گریز از پرداخت هزینه‌های پزشکی، به شرایط آنها رسیدگی نکردند. در بعضی از مراکز، تغذیه افراد در حال ترک اعتیاد بد و نامناسب است و برای آرام کردن بی‌قراری‌های آنها از قرص‌های اعتیادآور استفاده می‌کنند.»
- عوارض نسخه‌های ناکارآمد
«حسین دژاکام» بنیانگذار جمعیت مردم‌نهاد احیای انسانی کنگره ۶۰ است. او بستری در کمپ‌های ترک اعتیاد را برای کاهش بی‌قراری‌ها و رفتارهای خشونت‌آمیز معتادان متجاهر مفید می‌داند، ولی بر این باور است که در این مراکز ترک اعتیاد اتفاق نمی‌افتد. دژاکام می‌گوید: «ترک اعتیاد لااقل ۱۱ ماه طول می‌کشد و معتادان به خاطر دوره کوتاهی که در کمپ‌ها بستری می‌شوند، نمی‌توانند اعتیادشان را ترک کنند.»
او به ادعای مهارت و تجربه عده‌ای از بهبودیافتگان اشاره می‌کند و می‌گوید: «عده‌ای که قبلاً مصرف‌کننده بوده‌اند، بعد از ترک اعتیاد بدون داشتن مطالعه و آگاهی کافی، مدعی احساس وظیفه می‌شوند و بدون دریافت مجوز از سازمان بهزیستی، کمپ‌های غیرمجاز راه‌اندازی می‌کنند. در این کمپ‌ها روش‌هایی مانند زندانی معتاد در اتاق و اجرای تنبیه‌هایی مانند وادارکردن به شست‌وشوی سرویس‌های بهداشتی یا گرفتن شیلنگ آب سرد بر روی آنها معمول است که هیچ تأثیری بر بهبودی بیمار ندارد و فرد به محض خروج از قرنطینه دوباره به مصرف موادمخدر روی می‌آورد.» او که مشکلات ترک اعتیاد را تجربه کرده و در این زمینه مطالعات گسترده‌ای داشته، معتقد است که بدن انسان در هنگام خلقت به سیستم تولید مواد تسکین‌دهنده مجهز می‌شود و استعمال موادمخدر آنها را تخریب و غیرفعال می‌کند. او می‌گوید: «در روش‌های درمانی این قبیل کمپ‌ها به فعال کردن مجدد این سیستم طبیعی بدن توجهی نمی‌کنند و بیمار به محض دسترسی به موادمخدر برای کاهش دردهای عضلانی خود دوباره موادمخدر مصرف می‌کند. روش‌های درمانی کمپ‌های غیرمجاز غیرعلمی است و براساس تجارب درست یا اشتباه مسئولان این مراکز طراحی شده‌اند و فعالیت می‌کنند.»
- مشاوران آگاه و پرستاران دلسوز معجزه می‌کنند
«فاطمه محبعلی» که مرکز اقامتی‌ـ بهبودی ویژه بانوان را اداره می‌کند، به نقش تمایل و اراده معتادان به بهبودی، در موفقیت روش‌های درمانی اشاره می‌کند و می‌گوید: «بسیاری از معتادان بدون رضایت و تصمیم به پاک شدن، به وسیله اطرافیان‌شان به کمپ‌ها سپرده می‌شوند. نخستین قدم برای بهبودی این افراد دادن مشاوره و ایجاد انگیزه است که بانیان بعضی از کمپ‌ها لزوم مشاوره‌های حرفه‌ای را نمی‌پذیرند و بدون ایجاد آمادگی روحی به سم‌زدایی جسم معتاد می‌پردازند. این روش‌ها معمولاً ناموفق و دوره پرهیز از موادمخدر کوتاه و مقطعی است.»
«سیدحسن موسوی چلک» رئیس انجمن مددکاران اجتماعی ایران با نظر محبعلی موافق است و می‌گوید: «موفقیت مراکز ترک اعتیاد در این است که با مشاوره و مهارت‌های کلامی در فرد معتاد احساس نیاز به ترک موادمخدر را به وجودآوریم. اگر در فرد معتاد انگیزه تلاش برای بهبودی وجود نداشته باشد، حضور اجباری آنها در کاهش اعتیاد تأثیری ندارد.»
موسوی معتقد است بخش قابل توجهی از بار بهبودی معتادان را کمپ‌ها و مراکز ترک اعتیاد به دوش می‌کشند و نباید تأثیر مثبت آنها را نادیده گرفت، اما بعضی از این مراکز به دلیل نبودن ارزیابی و نظارت مستمر ارگان‌های ناظر، در ارائه خدمات خود دقت و کارآیی لازم را ندارند و خدمات مناسبی ارائه نمی‌دهند. او کیفیت کادر درمانی و نیروی انسانی مشغول در کمپ‌ها را از مهم‌ترین عوامل مؤثر در بازدهی این مراکز عنوان می‌کند و می‌گوید: «اغلب کمپ‌های اجباری شلوغ هستند و تعداد زیاد مراجعان، کیفیت خدمت‌رسانی را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر بسیاری از مددجویان این مراکز نمی‌خواهند یا نمی‌توانند پروتکل‌های ترک اعتیاد را رعایت کنند و مشکلاتی را برای خود و مرکز به وجود می‌آورند. نیروی انسانی فعال در بسیاری از این مراکز برای چنین مشاغلی مناسب نیستند و سوء‌رفتار آنها با بیماران باعث دلزدگی و منصرف شدن آنها از طی مراحل درمان می‌شود.» موسوی چلک، روش درمانی گروه‌های مردم‌نهاد مانند جمعیت خیریه «تولد دوباره» را که برای کاهش آسیب‌های اجتماعی فعالیت می‌کنند، به‌عنوان الگوی مناسب مراکز ترک اعتیاد نام می‌برد و می‌گوید: «یکی از بهترین روزهای عمرم روز چهارم تیر سال۱۳۹۳ بود که با حضور خانواده‌های معتادان بهبودیافته، ترک اعتیاد تعداد زیادی از آنها را جشن گرفتند. مصرف‌کنندگان موادمخدر برای تغییر رفتار خود بیش از هر چیز به حمایت و دلگرمی نیاز دارند.»
روش درمانی کمپ‌های غیرمجاز سلیقه‌ای است
با «یوسف دولتی» مدیرعامل انجمن مراکز بهبودی اقامتی استان تهران درباره این معضلات گفت‌وگو کرده‌ایم.
مددجویان معتقدند توسل به زور و تنبیه فیزیکی مددجویان، کمبود روان‌شناس و مددکار، نامناسب بودن خدمات تغذیه و سلامت و... از نقایص کار این کمپ‌هاست. برای این انتقادات چه پاسخی وجود دارد؟
روش کتک درمانی و انواع درمان‌های سلیقه‌ای که البته نمی‌توان آنها را «روش درمانی» نامید، معمولاً مختص مراکز غیرمجاز ترک اعتیاد است. این مراکز هیچ یک از شرایط لازم برای نگهداری و درمان افراد آسیب دیده و معتاد را ندارند و مسئولان‌شان که اغلب از معتادان بهبودیافته هستند، مددجویان را به همان روشی که خودشان تجربه کرده‌اند، درمان می‌کنند، در حالی که هر فرد به روش درمانی ویژه خود نیاز دارد. در مراکز غیرمجاز که مجوز فعالیت ندارند و نتوانسته‌اند خودشان را به استانداردها و شاخصه‌های لازم پروتکل درمانی برسانند، از انواع تنبیه‌های جسمانی مانند آب یخ، شلاق، چوب، طناب، زنجیر و تنبیه‌های روحی و روانی خشن استفاده می‌کنند. متأسفانه تعداد این مراکز که دور از چشم مراجع نظارتی فعالیت می‌کنند، کم نیست و شرایط آنها باعث اعتراض مدیران مراکز مجاز و خانواده مددجویان شده است.
تصور عمومی وجود دارد که فقط به افرادی که سابقه مصرف و ترک موادمخدر را دارند، مجوز تأسیس کمپ داده می‌شود. این امر صحت دارد؟
برای دریافت مجوز راه‌اندازی مراکز ترک اعتیاد مدارک خاصی لازم است و کسانی که متقاضی دریافت مجوز هستند باید تیم و همکارانی حرفه‌ای، کارآمد و باتجربه داشته باشند تا تأیید کارشناسان بهزیستی را دریافت کنند.
در مراکز ترک اعتیاد مجاز، روش درمانی فقط بر مبنای پرهیز است یا از داروهای خاصی استفاده می‌شود؟
روش درمانی مراکز بهبودی اقامتی ماده۱۵ (مراکز اقامتی میان مدت درمان اعتیاد) غیردارویی است، اما در مراکز ماده۱۶ (کمپ‌های اجباری) که دولتی هستند و از مددجو و خانواده‌هایشان هزینه‌ای دریافت نمی‌کنند، برای ترک اعتیاد مددجویان از داروی متادون استفاده می‌شود. مقدار تجویز متادون برای هر بیمار را پزشک متخصص مرکز تعیین می‌کند و پرستاران آموزش دیده بر مصرف آن نظارت دارند. داروهای دیگر در صورت وجود بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، قلب و... توسط پزشک برای مددجویان تجویز و در پرونده آنها ثبت می‌شود.
عکس‌های این گزارش از کمپ‌های ترک اعتیاد تزئینی است.
نظر شما